Reuring!Café #126 | Bestaat de responsieve ambtenaar?
Op 18 maart 2025 vond de 126e editie van het Reuring!Café plaats, georganiseerd door de Vereniging voor OverheidsManagement (VOM) in samenwerking met het Rijksprogramma Open Overheid/I-Partnerschap. Centraal stond de vraag: Bestaat de responsieve ambtenaar?
Op deze pagina kunt u de samenvatting lezen en de livestream terugkijken.
Het debat werd geleid door Mark Frequin, bestuurslid van de VOM, en muzikaal ondersteund door de Wizards of AZ. Jacqueline Rutjens, directeur Open Overheid, trad op als host. Op de bank nam Arre Zuurmond, voormalig regeringscommissaris Informatiehuishouding plaats. De tweede gast was Inge van Gansewinkel, Ambtenaar van het Jaar 2024. Christiaan Rebergen, secretaris-generaal bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken was de derde bank gast. De vierde gast was Mirko Noordegraaf, professor voor Public Management aan de Universiteit Utrecht. Annemarie Drahmann, universitair hoofddocent aan de Universiteit Leiden, nam als laatste bank gast aan het debat deel.
De rol van de responsieve ambtenaar
Arre Zuurmond opende de discussie met de stelling dat de overheid nog te vaak bureaucratisch en verkokerd opereert, waardoor ambtenaren onvoldoende ruimte ervaren om responsief te handelen. Hij benadrukte dat volgens hem bureaucratie in de kern een systeem van georganiseerd wantrouwen is, waarin hiërarchie en controle overheersen. Dit maakt het lastig om een responsieve overheid te realiseren, tenzij er een cultuurverandering plaatsvindt waarin openheid en flexibiliteit meer ruimte krijgen.
Inge van Gansewinkel voegde toe dat de bestaande structuren en de wetgeving ambtenaren ondanks goede intenties vaak beperken. Zij noemde voorbeelden waarin regels eerder belemmerend werken dan bijdragen aan responsiviteit. Ze wees erop dat het belangrijk is om daadwerkelijk de samenleving in te gaan, situaties met eigen ogen te zien en in direct contact te komen met mensen, in plaats van alleen vanuit een kantoor te opereren. Dit is volgens Inge essentieel voor het creëren van betere afstemming en responsiviteit.
Balans tussen regels en responsiviteit
Christiaan Rebergen wees op de begrenzingen: ambtenaren moeten voldoen aan veel regels, wat hun handelingsruimte beperkt. De uitdaging ligt erin om ruimte te nemen binnen die regels en deze ruimte te stimuleren binnen de overheid. Hij riep op tot een andere manier van denken, waarbij minder regels een doel op zich kunnen zijn.
Mirko Noordegraaf voegde hieraan toe dat responsiviteit vraagt om een andere manier van organiseren binnen de overheid. Volgens hem is het niet voldoende om openheid en transparantie te prediken; er moet ook structureel worden nagedacht over hoe signalering capaciteit binnen ambtelijke organisaties kan worden verbeterd. Hij benadrukte dat bureaucratie waarde heeft, mits het op een slimme manier wordt ingericht om signalen op te vangen en door te zetten.
Juridische en bestuurlijke uitdagingen
Annemarie Drahmann bracht een juridisch perspectief in. Zij stelde dat wetgeving soms in de weg staat van een responsieve overheid. “Ambtenaren worden vaak afgerekend op naleving van regels, niet op de mate waarin ze daadwerkelijk bijdragen aan maatschappelijke oplossingen,” aldus Drahmann. Zij pleitte voor een herziening van wet- en regelgeving, zodat ambtenaren meer ruimte krijgen om maatwerk te leveren. Daarnaast wees ze op het belang van discretionaire ruimte en het evenredigheidsbeginsel als juridische principes die ambtenaren kunnen helpen om flexibeler te opereren. Ze sprak zich uit tegen de krampachtige focus op precedentwerking, die als argument wordt gebruikt om maatwerk beslissingen te blokkeren.
Afsluitend
Aan het einde van de avond werd duidelijk dat de responsieve ambtenaar nog niet overal vanzelfsprekend is. Hoewel er stappen worden gezet, zijn er nog veel uitdagingen, zowel op het gebied van cultuur, wetgeving als bestuurlijke organisatie.
Jacqueline Rutjens sloot het debat af met dat ze in het begin van de avond sceptisch was over de toekomst van responsiviteit, maar door de verschillende inzichten en concrete voorbeelden optimistischer is geworden. Tijdens het debat hoorde ze vooral verhalen die haar de potentie van een kleinere en meer gedecentraliseerde overheid laten inzien.
Het Reuring!Café bood een levendige discussie over de toekomst van de overheid en de rol van de ambtenaar daarin.
