Reuring!Café #126 | Bestaat de responsieve ambtenaar?

Op 18 maart 2025 vond de 126e editie van het Reuring!Café plaats, georganiseerd door de Vereniging voor OverheidsManagement (VOM) in samenwerking met het Rijksprogramma Open Overheid/I-Partnerschap. Centraal stond de vraag: Bestaat de responsieve ambtenaar?

Op deze pagina kunt u de samenvatting lezen en de livestream terugkijken.

Het debat werd geleid door Mark Frequin, bestuurslid van de VOM, en muzikaal ondersteund door de Wizards of AZ. Jacqueline Rutjens, directeur Open Overheid, trad op als host. Op de bank nam Arre Zuurmond, voormalig regeringscommissaris Informatiehuishouding plaats. De tweede gast was Inge van Gansewinkel, Ambtenaar van het Jaar 2024. Christiaan Rebergen, secretaris-generaal bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken was de derde bank gast. De vierde gast was Mirko Noordegraaf, professor voor Public Management aan de Universiteit Utrecht. Annemarie Drahmann, universitair hoofddocent aan de Universiteit Leiden, nam als laatste bank gast aan het debat deel.

De rol van de responsieve ambtenaar

Arre Zuurmond opende de discussie met de stelling dat de overheid nog te vaak bureaucratisch en verkokerd opereert, waardoor ambtenaren onvoldoende ruimte ervaren om responsief te handelen. Hij benadrukte dat volgens hem bureaucratie in de kern een systeem van georganiseerd wantrouwen is, waarin hiërarchie en controle overheersen. Dit maakt het lastig om een responsieve overheid te realiseren, tenzij er een cultuurverandering plaatsvindt waarin openheid en flexibiliteit meer ruimte krijgen.

Inge van Gansewinkel  voegde toe dat de bestaande structuren en de wetgeving ambtenaren ondanks goede intenties vaak  beperken. Zij noemde  voorbeelden waarin regels eerder belemmerend werken dan bijdragen aan responsiviteit. Ze wees erop dat het belangrijk is om daadwerkelijk de samenleving in te gaan, situaties met eigen ogen te zien en in direct contact te komen met mensen, in plaats van alleen vanuit een kantoor te opereren. Dit is volgens Inge essentieel voor het creëren van betere afstemming en responsiviteit.

Balans tussen regels en responsiviteit

Christiaan Rebergen wees op de begrenzingen: ambtenaren moeten voldoen aan veel regels, wat hun handelingsruimte beperkt. De uitdaging ligt erin om ruimte te nemen binnen die regels en deze ruimte te stimuleren binnen de overheid. Hij riep op tot een andere manier van denken, waarbij minder regels een doel op zich kunnen zijn.

Mirko Noordegraaf voegde hieraan toe dat responsiviteit vraagt om een andere manier van organiseren binnen de overheid. Volgens hem is het niet voldoende om openheid en transparantie te prediken; er moet ook structureel worden nagedacht over hoe signalering capaciteit binnen ambtelijke organisaties kan worden verbeterd. Hij benadrukte dat bureaucratie waarde heeft, mits het op een slimme manier wordt ingericht om signalen op te vangen en door te zetten.

Juridische en bestuurlijke uitdagingen

Annemarie Drahmann bracht een juridisch perspectief in. Zij stelde dat wetgeving soms in de weg staat van een responsieve overheid. “Ambtenaren worden vaak afgerekend op naleving van regels, niet op de mate waarin ze daadwerkelijk bijdragen aan maatschappelijke oplossingen,” aldus Drahmann. Zij pleitte voor een herziening van wet- en regelgeving, zodat ambtenaren meer ruimte krijgen om maatwerk te leveren. Daarnaast wees ze op het belang van discretionaire ruimte en het evenredigheidsbeginsel als juridische principes die ambtenaren kunnen helpen om flexibeler te opereren. Ze sprak zich uit tegen de krampachtige focus op precedentwerking, die als argument wordt gebruikt om maatwerk beslissingen te blokkeren.

Afsluitend

Aan het einde van de avond werd duidelijk dat de responsieve ambtenaar nog niet overal vanzelfsprekend is. Hoewel er stappen worden gezet, zijn er nog veel uitdagingen, zowel op het gebied van cultuur, wetgeving als bestuurlijke organisatie.

Jacqueline Rutjens sloot het debat af met dat ze in het begin van  de avond  sceptisch was over de toekomst van responsiviteit, maar door de verschillende inzichten en concrete voorbeelden optimistischer is geworden. Tijdens het debat hoorde ze vooral verhalen die haar de potentie van een kleinere en meer gedecentraliseerde overheid laten inzien.

Het Reuring!Café bood een levendige discussie over de toekomst van de overheid en de rol van de ambtenaar daarin.

De Vereniging voor OverheidsManagement (VOM) kondigt in samenwerking met het Rijksprogramma Open Overheid/I-Partnerschap de 127ste editie van het Reuring!Café aan:

Staat Innovatie wel voldoende hoog op de agenda van de overheid?

De overheid staat voor grote opgaven. Alleen met grootschalige innovatie zullen we in staat zijn om een toekomstbestendige en dienstbare overheid vorm te geven. Dat gesteld, staat innovatie binnen de overheid/overheidsorganisaties wel voldoende hoog op de strategische agenda? Hoe ondersteun je de ontwikkeling van een sterker innovatieklimaat, dat stimulerend is voor experimenteren en innoveren? Welke rol speelt het (top)management daarbij? Zijn organisaties bereid risico’s te lopen en om te gaan met mislukkingen waarvan geleerd kan worden? Wordt innoveren ook strategisch ingezet om maatschappelijke uitdagingen op te pakken? Welke belemmeringen voor innovatie worden er in de praktijk ervaren en wat kan daaraan gedaan worden. De vraag is ook of er voldoende samengewerkt wordt op het vlak van innovatie, zowel nationaal als internationaal en ook in ketenverbanden? Wat zijn mooie voorbeelden van innovaties, die inspirerend zijn? Tot slot: Hoe zou een optimaal innovatie-eco-systeem van de overheid er uit moeten zien om de toekomstbestendigheid van de overheid te ondersteunen? Over deze vragen en vragen die in het verlengde hiervan liggen gaat dit Reuringdebat.

Reuring!Café richt zich op het informeel samenbrengen van ambtenaren, betrokken burgers, mensen uit het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Tijdens deze editie pakken we uit met een mooie entourage, een goede borrel en aansluitend een heerlijke Indische rijsttafel. Ook ditmaal verzorgt de huisband van het Ministerie van Algemene Zaken, de ‘Wizards of AZ’ de muziek. Mark Frequin, bestuurslid van de VOM, is onze debatleider. Host is Dirk-Jan de Bruijn, voorzitter van de Rijks Innovatie Community (RIC). De bankgasten van dit Reuring!Café zijn:

• Jan Hendrik Dronkers, Secretaris-Generaal van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat
• Nanette van Schelven, Directeur-Generaal Douane (overheidsmanager van het jaar 2022)
• Annemieke de Vries, Directeur Wetenschap en Technologie Nederlands Forensisch Instituut (1e prijs winnaar European Public Sector Award 2024 in de categorie in de categorie Digital transformation)
• Mary-José van Overveld, Programmadirecteur Waterketen & Digitale Transformatie, Waterschap Brabantse Delta (1e prijs winnaar European Public Sector Award 2024, in de categorie Green Transition and Sustainability)
• Jacco de Wit, Beleidsrealisator Water en Klimaat, Gemeente Heemskerk (Beste Overheidsorganisatie van het jaar 2024)

Datum: Dinsdag 15-04-2025 | Locatie: De Glazen Zaal, Den Haag | Tijd: Inloop vanaf 16:30 uur, start 17:00 uur, einde debat 18:30 uur, sluiting zaal 19:30 uur | Indische rijsttafel na afloop!

Hi,
Mijn naam is Amber Alkilmish en de nieuwe stagiair bij de VOM! Momenteel studeer ik Bestuurskunde aan de Hogeschool van Amsterdam en zit ik in mijn derde jaar. Hiervoor heb ik Midden-Oosten Studies gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam, maar ben ik tijdens de pandemie gestopt. Na de pandemie wilde ik graag weer studeren en heb ik gekozen voor een opleiding met veel ruimte voor praktijkervaring. Tijdens deze interdisciplinaire opleiding heb ik theorie en praktijk goed kunnen samenbrengen door aan diverse projecten te werken met opdrachtgevers in de publieke sector.
Daarnaast ben ik als ZZP’er begonnen te werken als junior winkelstraatmanager voor diverse BIZ’en (ondernemersverenigingen) in Amsterdam. Deze ervaring in projectmanagement komt dan ook hopelijk goed te pas bij de VOM. Stage lopen bij de VOM is voor mij een unieke kans om meer te leren over de dynamiek, kennis en innovatie binnen de overheid en mijn vaardigheden in projectmanagement te vergroten.

Aankomende tijd hoop ik een bijdrage te kunnen leveren aan verschillende projecten zoals platform O, OMOOC, de leiderschapsconferentie en de Overheidsmanager van het Jaar verkiezing. Dit zal ik doen onder begeleiding van Tamar van Steijn, Joey Citroen en Manon van de Woestijne. Naast mijn stage werk ik in een restaurant, bezoek ik concerten en voorstellingen en verdiep ik mij in vinologie.

Hoi! Mijn naam is Eline van Laar, en sinds kort loop ik stage bij de Vereniging voor OverheidsManagement (VOM). Ik studeer, net als Amber, Bestuurskunde aan de Hogeschool van Amsterdam. Ik zit in mijn laatste jaar en hier heb ik de afgelopen jaren een brede interesse in bestuurskundige vraagstukken, beleidsprocessen en de dynamiek binnen het openbaar bestuur ontwikkeld. Ik vind het leuk om in gesprek te gaan met mensen, nieuwe thema’s te ontdekken en mijn inzichten te verbreden. In mijn vrije tijd ben ik veel met muziek bezig, bezoek ik graag concerten – ook van artiesten die ik nog niet ken – en ontdek ik graag nieuwe muziek. Daarnaast ga ik vaak hardlopen.

De komende maanden werk ik mee aan Reuring!Café, Samenspel, Tour d’Overheid, de verkiezing van de Beste Overheidsinnovatie van het Jaar en het VOM Jaardiner. Via deze projecten hoop ik mijn organisatorische en communicatieve vaardigheden verder te ontwikkelen en een bijdrage te leveren aan het verbinden en versterken van de publieke sector. Ik kijk er enorm naar uit om bij de VOM aan de slag te gaan en veel te leren!

De Vereniging voor OverheidsManagement (VOM) kondigt in samenwerking met het Rijksprogramma Open Overheid/I-Partnerschap de 126ste editie van het Reuring!Café aan:

Bestaat de responsieve ambtenaar?

Een responsieve overheid is een overheid die naast de burger staat in plaats van ertegenover. Dit vraagt om het vermogen van ambtenaren om in te schatten hoe zij van betekenis kunnen zijn voor de inwoners van Nederland. Dit betekent dat de overheid niet bureaucratisch, verkokerd en reactief mag zijn, maar zich proactief opstelt. Een overheid die werkt in de actualiteit en samen met maatschappelijke actoren werkt aan opgaven. Het vraagt om vertrouwen in burgers en maatschappelijke actoren. Het vraagt om openheid en transparantie. Het gaat niet om informatiehuishouding in engere zin, maar om het geheel van de overheid. De vraag die in het Reuring!-debat centraal staat is of die responsieve ambtenaar al bestaat.

Reuring!Café richt zich op het informeel samenbrengen van ambtenaren, betrokken burgers, mensen uit het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Tijdens deze editie pakken we uit met een mooie entourage, een goede borrel en aansluitend een heerlijke Indische rijsttafel. Ook ditmaal verzorgt de huisband van het Ministerie van Algemene Zaken, de ‘Wizards of AZ’ de muziek. Mark Frequin, bestuurslid van de VOM, is onze debatleider. De host is Jacqueline Rutjens, directeur Open Overheid. De bankgasten van dit Reuring!Café zijn:

• Arre Zuurmond, Voormalig Regeringscommissaris Informatiehuishouding
• Inge van Gansewinkel, Ambtenaar van het jaar 2024
• Christiaan Rebergen, Secretaris-Generaal bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken
• Mirko Noordegraaf, Professor voor Public Management en hoofd van het departement aan de Utrecht University School of Governance
• Annemarie Drahmann, Universitaire Hoofddocent, Leiden University

Datum: 18-03-2025 | Locatie: De Glazen Zaal, Den Haag | Tijd: Inloop vanaf 16:30 uur, start 17:00 uur, einde debat 18:30 uur, sluiting zaal 19:30 uur | Indische rijsttafel na afloop!

Op 18 februari 2025 vond de 125e editie van het Reuring!Café plaats, in samenwerking met het Directoraat-Generaal Koninkrijksrelaties (BZK). Het thema was “Ons Koninkrijk is zo veel groter dan Nederland”. Het debat werd geleid door Mark Frequin en muzikaal ondersteund door de Wizards of Az. Centraal stonden vragen als: Hoe versterken we het Koninkrijk? Zijn de eilanden gelijkwaardige samenwerkingspartners? Begrijpen Nederland en de eilanden elkaars uitdagingen?

Op deze pagina kunt u de samenvatting lezen en de livestream terug kijken.

Roald Lapperre, Directeur-generaal Koninkrijksrelaties bij BZK, trad op als host. De eerste bankgast was Ernst Hirsch Ballin. Hij is voormalig minister van Justitie en hoogleraar aan de Universiteit Tilburg. Glenn Thodé nam plaats als tweede bankgast. Hij is assistent-professor aan de Universiteit Groningen, en voormalig gezaghebber van Bonaire. De derde spreker, Francio Guadeloupe, is bijzonder hoogleraar publieke antropologie aan de Universiteit van Amsterdam. Tot slot sloot Monique Commelin aan bij het debat. Zij is Directeur-generaal Rechtspleging en Rechtshandhaving bij het Ministerie van Justitie en Veiligheid.

Hervormingen en bestuurlijke samenwerking

Ernst Hirsch Ballin reflecteerde op de hervorming van 2010, waarbij de Nederlandse Antillen werden ontmanteld en geherstructureerd. Bonaire, Sint Eustatius en Saba werden gemeenten van Nederland, terwijl Aruba, Curaçao en Sint Maarten zelfstandige landen binnen het Koninkrijk werden. Hij stelde dat deze niet leidde tot de beoogde integratie van de BES-eilanden, maar eerder de kloof tussen Nederland en de eilanden vergroot heeft. Hij bekritiseerde de “naar binnen gekeerde politiek” van Nederland, die samenwerking belemmert en pleitte voor een breder perspectief en meer betrokkenheid bij de eilanden.

Sociaal-economische ongelijkheid en rechtssysteem

Glenn Thodé wees op de grote sociaal-economische verschillen tussen Nederland en de BES-eilanden.Verder voelen de eilanden zich volgens hem vaak buitengesloten van de bestuurlijke en juridische processen in Nederland.

Politieke samenwerking en wederzijds begrip

De discussie ging ook over de samenwerking tussen Nederland en de eilanden. Monique Commelin onderstreepte het belang van open dialoog en transparantie. Roald Lapperre benadrukte dat samenwerking niet alleen een kwestie is van politieke wil, maar ook van wederzijds vertrouwen en begrip. Vanwege sociaal-economische ongelijkheid, beperkte politieke invloed en juridische verschillen tussen Nederland en de eilanden werd de vraag gesteld of er in de praktijk echt sprake is van gelijkwaardigheid binnen het Koninkrijk.. Sprekers zagen deze factoren als belemmeringen voor echte gelijkwaardigheid en pleiten voor meer samenwerking en herziening van de rechtspositie.

Juridische positie van de eilanden binnen de EU

Ernst Hirsch Ballin besprak de juridische status van de BES-eilanden, die buiten de EU vallen. Dit leidt tot afwijkende wetgeving en beperkte toegang tot Europese middelen. Hij pleitte voor een herziening van de juridische positie van de eilanden om hen gelijke kansen te bieden binnen zowel Europees als nationaal recht.

Onderwijs, cultuur en kennisdeling

Glenn Thodé benadrukte het belang van onderwijs en cultuur. Hij merkte op dat kinderen op de BES-eilanden veel leren over Nederland, terwijl dit andersom nauwelijks het geval is. Hij pleitte voor meer aandacht voor de gezamenlijke geschiedenis binnen het onderwijs. Kennisdeling werd door Glenn gezien als essentieel voor duurzame samenwerking en probleemoplossing.

Oproep tot actie

Roald Lapperre sloot de avond af met de oproep om de discussie om te zetten in concrete acties. Hij benadrukte dat het Koninkrijk alleen sterker wordt als alle betrokken partijen elkaar serieus nemen en samenwerken aan duurzame oplossingen.

Het debat maakte duidelijk dat er verbeteringen nodig zijn in de samenwerking tussen Nederland en de BES-eilanden. Er werd gepleit voor een gelijkwaardige benadering, herziening van de rechtspositie, vermindering van sociaal-economische ongelijkheid en meer open communicatie. De “naar binnen gekeerde politiek” van Nederland werd als een belemmering gezien. De oproep was om verder te kijken dan interne Nederlandse kwesties en te focussen op gezamenlijke belangen binnen het Koninkrijk.